Rola Rzeczoznawcy Samochodowego w Erze Zaawansowanych Systemów Wspomagania Kierowcy (ADAS)

Autor: Rzeczoznawca Samochodowy Żywiec Michał Kittner

Współczesny przemysł motoryzacyjny przechodzi rewolucję, w której zaawansowane systemy wspomagania kierowcy (ADAS) stają się coraz bardziej powszechne. Te innowacyjne technologie, obejmujące funkcje takie jak adaptacyjny tempomat (ACC), asystent utrzymania pasa ruchu (LKA), monitorowanie martwego pola (BSM) czy automatyczne hamowanie awaryjne (AEB), przestały być domeną jedynie pojazdów luksusowych i stają się standardowym wyposażeniem w wielu modelach dostępnych na rynku. To powszechne wdrożenie systemów ADAS oznacza, że rzeczoznawcy samochodowi coraz częściej będą mieli do czynienia z pojazdami wyposażonymi w te złożone układy. Zrozumienie ich działania, potencjalnych usterek oraz wpływu na wartość i bezpieczeństwo pojazdu staje się kluczowe w ich pracy. Uszkodzenie komponentów ADAS może znacząco podnieść koszty napraw , a sprawność tych systemów bezpośrednio wpływa na bezpieczeństwo i wartość rynkową pojazdu. Dlatego też, rola rzeczoznawcy samochodowego ewoluuje, wykraczając poza tradycyjną ocenę uszkodzeń mechanicznych i blacharskich, obejmując również ocenę integralności i funkcjonalności systemów technologicznych. Nawet pozornie niewielka kolizja może wpłynąć na kalibrację czujników i działanie systemów ADAS , co podkreśla potrzebę kompleksowej oceny stanu pojazdu.   

Podczas oględzin pojazdów wyposażonych w systemy ADAS, rzeczoznawca powinien zwrócić szczególną uwagę na kilka kluczowych elementów. Pierwszym krokiem jest wizualna inspekcja czujników – kamer, radarów, lidarów i czujników ultradźwiękowych – pod kątem uszkodzeń, zabrudzeń (np. błoto, śnieg) lub nieprawidłowego ustawienia. Należy pamiętać, że czujniki te są zazwyczaj umieszczone w strategicznych miejscach pojazdu, takich jak przedni zderzak lub grill (radary), za przednią szybą (kamery) czy w lusterkach bocznych i tylnym zderzaku (radary i ultradźwięki). Nawet jeśli czujnik nie wykazuje widocznych uszkodzeń, mógł ulec rozkalibrowaniu w wyniku uderzenia lub wcześniejszych napraw, co znacząco wpłynie na jego dokładność. Kolejnym istotnym elementem jest sprawdzenie stanu zderzaków i osłon czujników (radomów) pod kątem napraw lub modyfikacji. Warto zaznaczyć, że w przypadku systemów monitorowania martwego pola, zderzaki są często traktowane jako elementy jednorazowe, ponieważ zbyt gruba warstwa lakieru po naprawie może negatywnie wpłynąć na działanie czujników. Podobnie, nieoryginalne modyfikacje zderzaków lub grilla mogą zakłócić pracę radarów i innych czujników przednich, blokując ich pole widzenia lub zmieniając sposób propagacji fal radiowych lub impulsów świetlnych. Należy również dokładnie skontrolować przednią szybę, szczególnie w obszarze pola widzenia kamery ADAS, pod kątem pęknięć, odprysków lub innych uszkodzeń. Nawet drobne uszkodzenia szyby mogą zakłócić obraz rejestrowany przez kamerę, co może wymagać wymiany szyby i ponownej kalibracji systemów ADAS, ponieważ percepcja kamery jest bezpośrednio związana z przejrzystością i integralnością szyby, przez którą obserwuje otoczenie. Ostatnim, ale równie ważnym krokiem jest sprawdzenie oprogramowania pojazdu pod kątem zarejestrowanych danych i potencjalnych kodów błędów, nawet jeśli na desce rozdzielczej nie świecą się żadne lampki ostrzegawcze. Zaleca się użycie narzędzia diagnostycznego (skanera) w celu sprawdzenia, czy nie występują kody usterek (DTC) związane z systemami ADAS, nawet jeśli lampka kontrolna silnika (MIL) nie jest aktywna. Systemy ADAS mogą zapisywać historyczne kody błędów wskazujące na sporadyczne problemy. Opieranie się wyłącznie na wizualnych wskazówkach lub braku lampek ostrzegawczych może prowadzić do przeoczenia ukrytych problemów z ADAS. Skan diagnostyczny zapewnia bardziej kompleksową ocenę stanu systemu.   

Podczas przeprowadzania próby drogowej pojazdu wyposażonego w systemy ADAS, bezpieczeństwo powinno być priorytetem. Należy pamiętać, że systemy ADAS są jedynie systemami wspomagającymi kierowcę, a nie autonomicznymi układami jazdy, dlatego kierowca zawsze ponosi pełną odpowiedzialność za prowadzenie pojazdu. Warto rozpocząć testy od niskich prędkości (np. poniżej 30 km/h) w kontrolowanym środowisku, takim jak pusty parking. Pozwoli to na wstępne zapoznanie się z zachowaniem systemów bez narażania się na wysokie ryzyko. Kierowca powinien być zawsze gotowy do przejęcia kontroli nad pojazdem, ponieważ systemy ADAS mogą nie działać prawidłowo w każdej sytuacji lub mogą mieć ograniczenia. Czynniki takie jak warunki pogodowe, jakość oznakowania drogi czy zachowanie innych uczestników ruchu mogą wpływać na działanie ADAS. Istotne jest również, aby być świadomym ograniczeń systemów i potencjalnych usterek, takich jak nagłe, nieuzasadnione hamowanie czy niespodziewane korekty toru jazdy. Użytkownicy zgłaszali przypadki nieprawidłowego działania ADAS w specyficznych warunkach. Dlatego próby drogowe powinny być przeprowadzane ze zwiększoną czujnością w odniesieniu do potencjalnych anomalii w działaniu ADAS. Rzeczoznawca musi umieć odróżnić normalne zachowanie systemu od oznak usterki. W przypadku przeprowadzania testów, które mogłyby wiązać się z kolizją z symulowanymi obiektami (co jest mniej prawdopodobne w standardowej ocenie, ale wiedza z  jest istotna w przypadku bardziej zaawansowanych testów), należy zadbać o odpowiednie bariery wokół obszaru testowego.   

Ocena poprawności działania poszczególnych systemów ADAS wymaga zwrócenia uwagi na specyficzne zachowania każdego z nich. W przypadku adaptacyjnego tempomatu (ACC), należy sprawdzić jego zdolność do utrzymywania ustawionej odległości od poprzedzającego pojazdu oraz płynnego dostosowywania prędkości w odpowiedzi na zmiany prędkości innych pojazdów. Warto zaobserwować, czy system odpowiednio reaguje na pojazdy wjeżdżające lub wyjeżdżające z pasa ruchu przed nami, a także czy przyspieszenie i zwalnianie są płynne, a nie gwałtowne. Należy również sprawdzić skuteczność różnych ustawień odległości od poprzedzającego pojazdu. Działanie ACC może być zaburzone przez nieprawidłową kalibrację czujników lub warunki środowiskowe. Niespójne zmiany prędkości lub niezdolność do utrzymania zadanej odległości mogą wskazywać na problem. System utrzymania pasa ruchu (LKA) i system ostrzegania przed niezamierzoną zmianą pasa ruchu (LDW) powinny być oceniane pod kątem prawidłowego rozpoznawania oznakowania jezdni i odpowiedniego reagowania w przypadku, gdy pojazd zaczyna z niego zjeżdżać. Testy te najlepiej przeprowadzać na drogach z wyraźnym oznakowaniem. Należy sprawdzić, czy ostrzeżenia (LDW) są wydawane w odpowiednim momencie i są dobrze zauważalne, a także czy korekty toru jazdy (LKA) są delikatne i skutecznie utrzymują pojazd na środku pasa ruchu. LKA i LDW w dużym stopniu polegają na dokładności kamery i jej prawidłowej kalibracji. Niezdolność do wykrywania linii pasa ruchu lub chaotyczne korekty kierownicy są oznakami potencjalnych problemów. Monitorowanie martwego pola (BSM) i system ostrzegania o ruchu poprzecznym z tyłu pojazdu (RCTA) powinny być testowane pod kątem terminowych i dokładnych wizualnych lub dźwiękowych ostrzeżeń o pojazdach znajdujących się w martwym polu podczas zmiany pasa ruchu (BSM) lub zbliżających się z boku podczas cofania (RCTA). Bezpiecznie symulując zmianę pasa ruchu, można sprawdzić działanie BSM. Należy obserwować, czy ostrzeżenia są jasne i pojawiają się przed potencjalnym zagrożeniem. Jeśli to możliwe i bezpieczne, działanie RCTA należy sprawdzić w kontrolowanym środowisku. Działanie BSM i RCTA zależy od prawidłowego funkcjonowania bocznych czujników radarowych. Pominięte ostrzeżenia lub fałszywe alarmy mogą zagrażać bezpieczeństwu. Automatyczne hamowanie awaryjne (AEB) jest systemem, którego bezpośrednie testowanie podczas oceny pojazdu może być trudne i ryzykowne, jednak ważne jest, aby rzeczoznawca był świadomy jego obecności i potencjalnych oznak nieprawidłowego działania. Nagłe, nieuzasadnione hamowanie może wskazywać na problem. Należy również zwracać uwagę na wszelkie ostrzeżenia na desce rozdzielczej związane z systemem AEB. Chociaż bezpośrednie testowanie AEB jest ryzykowne, rzeczoznawca powinien być świadomy jego obecności i odnotować wszelkie wskazania nieprawidłowego działania na podstawie ostrzeżeń systemowych lub zgłoszeń właściciela dotyczących nietypowego zachowania układu hamulcowego. Jeśli pojazd jest wyposażony w system wspomagania parkowania, należy ocenić jego zdolność do wykrywania przeszkód i wspomagania manewrów parkowania. Należy obserwować, czy system dokładnie wykrywa miejsca parkingowe i prawidłowo prowadzi pojazd podczas parkowania, a także czy nie występują problemy z wykrywaniem przeszkód. System wspomagania parkowania wykorzystuje czujniki ultradźwiękowe i kamery. Niedokładne manewry parkowania lub niezdolność do wykrywania przeszkód mogą wskazywać na problemy z czujnikami.   

Sprawność mechanicznych podzespołów pojazdu ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania systemów ADAS. Problemy z zawieszeniem, takie jak uszkodzone amortyzatory, mogą negatywnie wpływać na odczyty czujników i ogólną funkcjonalność ADAS. Zużyte amortyzatory mogą powodować nadmierne wibracje i niestabilność pojazdu, co prowadzi do nieprawidłowych danych przekazywanych do systemów ADAS, zwłaszcza tych, które polegają na dynamice pojazdu, takich jak LKA i ACC. Niewłaściwie działające amortyzatory mogą zakłócać stabilność platformy, na której zamontowane są czujniki, co skutkuje błędnymi pomiarami odległości, prędkości i położenia obiektów w otoczeniu pojazdu. Podobnie, nieprawidłowo ustawiona geometria kół ma istotny wpływ na działanie systemów ADAS, szczególnie tych, które monitorują tor jazdy i orientację pojazdu, takich jak LKA, ACC i AEB. Systemy ADAS wykorzystują dane z czujnika kąta skrętu i innych czujników, które są bezpośrednio powiązane z geometrią kół. Nawet niewielkie odchylenia od prawidłowych ustawień mogą powodować, że systemy ADAS błędnie interpretują kierunek jazdy pojazdu, co może prowadzić do nieprawidłowych interwencji lub awarii. Wielu producentów pojazdów wymaga kalibracji ADAS po każdej regulacji geometrii kół. Naprawy zawieszenia, takie jak wymiana amortyzatorów czy wahaczy, bez późniejszego ustawienia geometrii i przeprowadzenia kalibracji systemów ADAS są przez producentów traktowane jako niekompletne. Często w sterownikach systemów ADAS zapisywana jest ostatnia data kalibracji, co pozwala na weryfikację, czy po naprawie mechanicznej przeprowadzono niezbędną kalibrację.   

Nieprawidłowości w działaniu systemów ADAS nie zawsze są sygnalizowane tradycyjną kontrolką "check engine". Zamiast tego, często objawiają się one poprzez specyficzne ostrzeżenia lub komunikaty o błędach wyświetlane na desce rozdzielczej lub ekranie systemu infotainment. Mogą to być komunikaty typu "Asystent utrzymania pasa ruchu nieaktywny" lub "Adaptacyjny tempomat niedostępny". Należy również zwracać uwagę na nietypowe zachowania systemów podczas jazdy. Przykładem może być chaotyczne działanie adaptacyjnego tempomatu, takie jak nagłe przyspieszenie lub hamowanie bez wyraźnej przyczyny, niespójne działanie asystenta pasa ruchu, powodujące dryfowanie pojazdu pomimo aktywnego systemu lub nadmiernie agresywne korekty toru jazdy , a także fałszywe lub opóźnione alarmy z systemu monitorowania martwego pola lub ostrzegania o ruchu poprzecznym z tyłu pojazdu. Również nieoczekiwane włączenie się automatycznego hamowania awaryjnego lub jego brak reakcji w sytuacji, która powinna go wywołać (jeśli testowanie w bezpiecznych warunkach jest możliwe), może wskazywać na problem. Warto również sprawdzić, czy w systemie jest dostępna informacja o dacie ostatniej kalibracji, ponieważ może to pomóc w ustaleniu, czy kalibracja była wykonywana niedawno lub czy jest przestarzała. Informacje te można znaleźć w menu ustawień pojazdu lub mogą wymagać podłączenia narzędzia diagnostycznego.   

Producenci pojazdów często zalecają, a nawet wymagają, kalibracji systemów ADAS po wszelkich naprawach układu zawieszenia lub układu kierowniczego, w tym po wymianie amortyzatorów, wahaczy czy po ustawieniu geometrii kół. Te naprawy mogą zmienić geometrię pojazdu i ustawienie czujników, co wymaga ponownej kalibracji w celu zapewnienia ich dokładności. Nawet drobne zmiany w ustawieniu kół mogą wpłynąć na precyzyjne kąty i pomiary wykorzystywane przez systemy ADAS. Data ostatniej kalibracji zapisana w systemie może być kluczowym wskaźnikiem dla rzeczoznawcy, pozwalającym zweryfikować, czy po takich naprawach przeprowadzono niezbędną kalibrację. Jeśli data kalibracji jest wcześniejsza niż data naprawy, może to sugerować konieczność przeprowadzenia kalibracji po naprawie. Warto również korzystać z narzędzi takich jak I-CAR OEM Calibration Requirements Search , które dostarczają szczegółowych informacji na temat wytycznych poszczególnych producentów.   

W systemach ADAS stosuje się różne rodzaje czujników, takie jak kamery, radary, lidary i czujniki ultradźwiękowe. Każdy typ czujnika ma swoje specyficzne zadania i ograniczenia. Kamery są wykorzystywane głównie do pozyskiwania danych wizualnych, takich jak oznakowanie jezdni, znaki drogowe i identyfikacja obiektów, ale ich działanie może być ograniczone w słabym oświetleniu i trudnych warunkach pogodowych. Radary wykorzystują fale radiowe do wykrywania odległości i prędkości, dobrze działają w różnych warunkach pogodowych, ale mają niższą rozdzielczość w identyfikacji obiektów. Lidary wykorzystują lasery do precyzyjnego mapowania 3D i wykrywania obiektów, są bardzo dokładne, ale ich działanie może być zakłócone przez intensywne opady deszczu, mgłę i kurz, a także są zazwyczaj droższe. Czujniki ultradźwiękowe służą do wykrywania obiektów na krótkim dystansie, głównie w systemach wspomagania parkowania. Po kolizji należy zwrócić szczególną uwagę na możliwość ponownego użycia tych czujników. Uszkodzenia fizyczne, nawet jeśli są niewielkie, mogą uniemożliwić dalsze korzystanie z czujników. Kalibracja jest niemal zawsze wymagana po wymianie czujnika lub po każdym uderzeniu w pobliżu miejsca jego montażu. Warto pamiętać, że zderzaki z wbudowanymi czujnikami martwego pola mogą być uznawane za nienadające się do ponownego użytku. Po wypadku ważne jest sprawdzenie, czy czujniki nie są uszkodzone fizycznie i czy są prawidłowo zamontowane. Należy upewnić się, że czujniki są stabilnie przymocowane i nic nie blokuje ich działania.   

Typ Czujnika	Funkcja	Typowe Umiejscowienie	Ograniczenia	Kontrola po Kolizji
Kamera	Utrzymanie pasa ruchu, rozpoznawanie znaków, identyfikacja obiektów	Za przednią szybą (przód), tył, lusterka boczne, grill	Słaba wydajność przy słabym oświetleniu i złej pogodzie	Pęknięcia lub zabrudzenia pola widzenia, uszkodzenia mocowania, prawidłowa kalibracja
Radar	Wykrywanie odległości i prędkości, ostrzeganie przed kolizją, ACC	Przedni i tylny zderzak, za grillem	Niższa rozdzielczość w identyfikacji obiektów niż lidar i kamery	Uszkodzenia fizyczne jednostki lub mocowania, integralność zderzaka, kalibracja
Lidar	Precyzyjne mapowanie 3D, wykrywanie i pomiar odległości obiektów	Dach, za przednią szybą, zintegrowany ze zderzakami/reflektorami	Podatny na intensywne opady deszczu, mgłę i kurz; generalnie droższy	Uszkodzenia fizyczne, blokowanie ścieżki lasera, prawidłowa kalibracja
Ultrasoniczny	Wykrywanie obiektów na krótkim dystansie, wspomaganie parkowania	Przedni i tylny zderzak	Ograniczony zasięg, podatny na hałas wiatru	Uszkodzenia fizyczne, prawidłowe zamocowanie w zderzaku

Eksportuj do Arkuszy

Trwa debata na temat optymalnej konfiguracji systemów ADAS, porównująca skuteczność rozwiązań opartych na samych kamerach z systemami wykorzystującymi kombinację różnych sensorów. Niektórzy producenci, jak Tesla, przyjęli strategię opartą wyłącznie na kamerach. Argumenty za tym podejściem obejmują niższe koszty i wysoką rozdzielczość obrazu w dobrych warunkach, jednak systemy te mają ograniczenia w trudnych warunkach pogodowych, przy słabym oświetleniu oraz w percepcji głębi. Większość producentów samochodów stosuje jednak podejście wielosensorowe, łącząc kamery, radary, a czasami również lidary. Systemy te oferują większą niezawodność i dokładność dzięki wykorzystaniu mocnych stron różnych typów czujników w różnych warunkach, choć są zazwyczaj droższe i bardziej złożone. Powszechnym rozwiązaniem jest fuzja sensorów, czyli łączenie danych z wielu typów czujników, co pozwala na stworzenie bardziej robustnego i dokładnego obrazu otoczenia pojazdu. Zrozumienie konfiguracji sensorów w danym pojeździe jest ważne dla rzeczoznawcy, ponieważ wpływa na ocenę możliwości systemu i potencjalnych punktów awarii.   

Jako rzeczoznawca samochodowy z Żywca, Michał Kittner (www.michalkittner.com), często spotykam się z sytuacjami, w których kalibracja ADAS po pozornie rutynowych ustawieniach geometrii kół jest zaniedbywana. Z mojego doświadczenia wynika, że nawet niewielkie odchylenia w geometrii mogą znacząco wpłynąć na działanie systemów wspomagania. Jako rzeczoznawca samochodowy Żywiec Michał Kittner (www.michalkittner.com), miałem okazję obserwować, jak gęsta mgła tymczasowo ograniczała skuteczność systemów utrzymania pasa ruchu opartych wyłącznie na kamerach. Bazując na moim doświadczeniu gdzie specjalizujemy się w diagnostyce i adaptacji systemów ADAS, mogę potwierdzić, że naprawy zawieszenia bez późniejszej kalibracji są często przyczyną problemów z tymi systemami. Jako rzeczoznawca samochodowy z Żywca, Michał Kittner (www.michalkittner.com), regularnie spotykam pojazdy, w których brak kalibracji po naprawach mechanicznych prowadzi do nieprawidłowego działania ADAS.

Podsumowując, zrozumienie systemów ADAS jest niezbędne dla dokładnej oceny pojazdów we współczesnym krajobrazie motoryzacyjnym. Rzeczoznawcy samochodowi powinni skupić się na wizualnej inspekcji czujników i powiązanych komponentów, być świadomi potencjalnego wpływu uszkodzeń mechanicznych, rozumieć typowe objawy nieprawidłowego działania systemów oraz znać znaczenie kalibracji po naprawach. Dokładna inspekcja i świadomość funkcjonalności oraz ograniczeń ADAS są kluczowe do zapewnienia kompleksowych i wiarygodnych ocen pojazdów.